-
1 тезгенне каты тоту
= тезгенне кыска тоту быть круты́м, стро́гим в управле́нииат белән хатынның тезгенен кыска тот — не допуска́й послабле́ния (букв. держи́ по́вод покоро́че) в обраще́нии с ло́шадью и жено́й
-
2 каты
1. прил.1) твёрдыйкаты матдәләр — твёрдые вещества́
сыек һәм каты ягулык — жи́дкое и твёрдое то́пливо
каты токым — твёрдая поро́да
каты җисемнәр — твёрдые тела́
2)а) твёрдый, жёсткийкаты матрац — жёсткий матра́ц
каты җир — твёрдая по́чва
каты алма — твёрдое я́блоко
каты каләм — твёрдое перо́
каты агач токымы — твёрдая поро́да де́рева
каты кыерчык — жёсткая краю́шка
б) твёрдый, жёсткий, гру́бый, заскору́злый; затверде́лый ( на ощупь)каты сөлге — гру́бое полоте́нце
каты уч төбе — заскору́злая ладо́нь
каты шеш — затверде́лая о́пухоль
3) круто́йкаты камыр — круто́е те́сто
каты пешкән йомырка — круто́е яйцо́
каты ботка — крута́я ка́ша
4)а) туго́йкаты пружина — туга́я пружи́на
каты механизм — туго́й механи́зм
каты туп — туго́й мяч
б) туго́й, кре́пкийколакка каты — туго́й (кре́пок) на́ ухо
5)а) жёсткий, кре́пкий, круто́й, си́льный ( о стихийных явлениях)каты җил чыкты — поднялся́ си́льный ве́тер
каты салкын — круто́й моро́з
каты агым — си́льное тече́ние
каты яңгыр ява башлады — пошёл проливно́й дождь
6) кре́пкий (насыщенный, сильнодействующий)каты кофе — кре́пкий ко́фе
каты чәй — кре́пкий чай
каты эчемлекләр — кре́пкие напи́тки
каты тәмәке — кре́пкий таба́к
7) перен. твёрдый, сто́йкий; желе́зный, непоколеби́мый, непрекло́нныйкаты кул — желе́зная рука́
җитәкчелеккә каты кеше кирәк — для руково́дства ну́жен твёрдый челове́к
8) перен. твёрдый, си́льный, реши́тельный, насто́йчивый, непрекло́нныйкаты тон — реши́тельный тон
каты ихтыяр — си́льная во́ля
9) жесто́кий, ожесточённый, упо́рныйкаты көрәш — ожесточённая борьба́
каты изү — жесто́кий гнёт
каты сугышлар — упо́рные бои́
10) жёсткий, стро́гийкаты график — жёсткий гра́фик
каты тәртип — стро́гая дисципли́на, жёсткий поря́док
каты срок кую — назна́чить жёсткий срок
11) перен. круто́й, стро́гий, суро́вый, жесто́кийкаты җәза — стро́гое наказа́ние
каты мөгамәлә — жесто́кое обраще́ние
каты законнар — суро́вые зако́ны
каты чаралар — круты́е ме́ры
каты шелтә бирү — дать стро́гий вы́говор
12) перен. жёсткий, кре́пкий, суро́вый, ре́зкий; гру́быйкаты сүз — кре́пкое сло́во
каты тәнкыйть — ре́зкая кри́тика
каты чыгыш — суро́вое выступле́ние
каты әйтелеш — гру́бое произноше́ние
13) перен. кре́пкий, си́льный, гро́мкий, зву́чныйбик каты тавыш — о́чень гро́мкий го́лос
14) перен. тяжёлый, мучи́тельныйкаты авыру — тяжёлая боле́знь
15) перен. скупо́й, жа́дный, прижи́мистыйакча ягына каты кеше — насчёт де́нег прижи́мист
16) перен. кре́пкий, глубо́кийкаты йокы — кре́пкий сон
17) перен. жёсткийкаты су — жёсткая вода́
•- каты бодай
- каты курай
- каты сука
- каты ягулык••каты баш (майгай) — крепкоголо́вый
каты бәгырьле — жестокосе́рдный
каты бәрелү — груби́ть, подходи́ть сли́шком стро́го (жесто́ко)
каты борын — эвф. свинья́
каты күңелле — жесто́кий, бессерде́чный, безду́шный
2. нареч.каты тоту — держа́ть стро́го (в ежо́вых рукави́цах)
1) жёстко, кре́пко, кру́то, о́чень си́льноҗил каты исә — о́чень си́льно ду́ет ве́тер
яңгыр каты ява — дождь си́льно идёт
2) перен. твёрдо, желе́зно, непоколеби́мо, непрекло́ннокаты командалык итү — кома́ндовать желе́зно
үз дигәнендә каты тора — стои́т на своём непоколеби́мо
3) перен.а) твёрдо, си́льно, реши́тельно, непрекло́ннокаты сөйләшү — говори́ть непрекло́нно
каты чыгыш ясау — выступа́ть реши́тельно
б) жесто́ко, ожесточённо, сто́йко, упо́рнокаты саклану — защища́ться сто́йко
каты сугышу — дра́ться жесто́ко
в) жесто́ко, стро́го, суро́вокаты сорау — спра́шивать стро́го
каты җәзалау — нака́зывать стро́го
тәртипне каты кую — дисципли́ну ста́вить стро́го
каты кыйнау — жесто́ко бить
4) перен. кре́пко, си́льно, ре́зкокаты тәнкыйтьләү — ре́зко критикова́ть
каты ачулану — кре́пко рассерди́ться; раскрича́ться, разозли́ться
бик каты бәхәсләшү — о́чень си́льно спо́рить
5) перен. кре́пко, си́льно, гро́мко, зву́чнокаты кычкыру — гро́мко крича́ть
6) перен. тяжело́, мучи́тельнокаты яраланган — тяжело́ ра́нен
каты авыру — мучи́тельно боле́ть
7) перен. кре́пко, глубоко́каты йоклау — кре́пко спать
каты ялгышу — глубоко́ ошиба́ться
8) твёрдо; уве́реннокаты басып йөрү — ходи́ть, ступа́я уве́ренно
9) с си́лой, си́льно3. сущ.бик каты сугу — уда́рить о́чень си́льно
1) твёрдое, жёсткоекатыга бәрелү — уда́риться о твёрдое
2) ко́ркаипи катысы — ко́рка хле́ба
-
3 тезгенне кыска тоту
-
4 не дать спуску
-
5 тезген
сущ.1)а) по́вод, пово́дьятезген каешы — ремешо́к по́вода
атны тезгененнән алу — взя́ть ло́шадь за пово́дья
б) узда́, узде́чка2) перен. бразды́ (правле́ния)•- тезгенне үз кулыма алу
- тезгенне үз кулыңа алу
- тезгенне үз кулына алу
- тезгенне үз кулыбызга алу
- тезгенне үз кулыгызга алу
- тезгенне үз кулларыбызга алу
- тезген салу
- тезгендә тоту
- тезгенне тоту
- тезгенне буш тоту
- тезгенне бушак тоту
- тезгенне каты тоту
- тезгенне кыска тоту
- тезгенне ычкындыру
- тезгенне кулдан ычкындыру
- тезгенне җибәрү
- тезгенне кулдан җибәрү -
6 в ежовых рукавицах держать
( кого) каты тоту, каты кулда тоту -
7 держать в ежовых рукавицах
( кого) каты тоту -
8 держать в чёрном теле
( кого) якты көн күрсәтмәү, каты тоту -
9 йөгән
сущ.; прям.; перен.узда́, узде́чка || узде́чный, уздяно́йатка йөгән кидерү — наде́ть узду́ на ло́шадь
йөгәненнән тотып йөртү — води́ть под уздцы́, (реже: за уздцы́)
әхлак йөгәне — нра́вственная узда́
йөгән әсбаплары — узде́чный набо́р
йөгән бизәкләре — узде́чные (уздяны́е) украше́ния
- йөгән балдагыаты булса, йөгәне табылыр — (посл.) была́ бы ло́шадь, узде́чка найдётся
- йөгән боҗрасы
- йөгән капламасы
- йөгән чугы••йөгән белән әйдәү — тормоши́ть, заставля́ть, заста́вить си́лой
йөгәндә тоту — держа́ть в узде́ (на поводке́)
йөгәнен каты (кыска) тоту — держа́ть на коро́тком поводке́; держа́ть на при́вязи кого-л. (букв. держа́ть пово́дья кре́пче, покоро́че)
йөгәнне кулдан ычкындыру — дать во́лю, пусти́ть на самотёк
йөгәннән тотып бару — руководи́ть, верхово́дить; дава́ть направле́ние (букв. вести́ под уздцы́)
йөгәннән ычкыну — распоя́саться (букв. освободи́ться от узды́)
-
10 колак
сущ.1) у́хо, у́ши || ушно́йэчке колак — вну́треннее у́хо
уң колак ишетмәү — не слы́шать пра́вым у́хом
колакларны өшетү — отморо́зить у́ши
колак тишү — прока́лывать у́ши
колакларны кайчыландыру — пря́дать (стричь) уша́ми ( о животных)
колак сагызы — ушна́я се́ра
2) слух || слухово́йколакка сак — чу́ткий на слух
сизгер колак — то́нкий на слух
колакка ятышлы җыр — прия́тная на слух пе́сня
колак юлы — слухово́й кана́л
колак сизгерлеге — слухово́е чутьё
3)а) ушко́; ду́жка; см. тж. тоткасамовар колагы — ушко́ самова́ра
чиләк колагы — ведёрная ду́жка; ду́жка ведра́
б) ушко́ ( музыкальных инструментов)бүрекнең колакларын төшерү — опусти́ть нау́шники ша́пки
5) с.-х. пе́рвые молоды́е побе́ги, лепестки́ (злаков, овощей)углан яшьтән, тары колактан беленер — (посл.) сын смо́лоду, про́со по побе́гам узнаётся
6) орео́л вокру́г со́лнца, луны́; вене́ц7) диал. ма́ленький зали́в, зато́н, за́водь ( на реке)•- колак алкасы
- колак бөтәркәсе
- колак ите
- колак йомшагы
- колак казыгыч
- колак чокыгыч
- колак мендәре
- колак пәрдәсе
- колак тешләтү
- колак яфрагы••колагы (колаклары) чыңласын! — будь он помя́нут добро́м! (букв. пусть у него́ звени́т в уша́х - говорится об отсу́тствующих)
колагы үзе белән (үзендә) — у́шки (у́ши) на маку́шке (букв. у́ши его́ при себе́)
колагын (колакны) бору — нарва́ть (натрепа́ть, оборва́ть) у́ши; драть у́ши прост.
колагына (да) алмау (элмәү), колагын да селкетмәү — и (да́же) у́хом не вести́ (повести́); как горо́х об сте́нку
колагын кимерү — прожужжа́ть (протруби́ть) все у́ши
колагын тасырайту (торгызу) — навостри́ть у́ши
колагына аю төкергән — медве́дь на́ ухо наступи́л
колагына киртү (киртеп кую, салу, киртләү, киртекләү) — заруби́ть (себе́) на носу́, намота́ть (себе́) на ус, твёрдо усво́ить
колагына киез каплаган (ком утырган), колагына мамык (чүбек) тыккан — туго́й (кре́пкий, кре́пок, тупо́й) на́ ухо
колагына туку — дуть (дуде́ть, петь, напева́ть, труби́ть) в у́ши прост.
колагың ишетсен! — слу́шай хороше́нько, запо́мни!
колагыңны кисеп (йолкып) кулыңа тоттырыр — сорвиголова́
колак артыннан (гына) җибәрү, колак аша (яныннан) уздыру — пропусти́ть ми́мо уше́й
колак асмау — не прислу́шиваться, пропуска́ть ми́мо уше́й
колак асу (салу) — прислу́шиваться; приклони́ть у́хо (слух)
колак ачылу — об улучше́нии, восстановле́нии слу́ха
колак ашау — шепта́ться на́ ухо друг с дру́гом; секре́тничать
колак белән тыңламау — слу́шать кра́ем у́ха
колак исе чыгу — неодобр. употребляется при косвенном замечании тому, кто при своих товарищах шепчется (секретничает) на ухо (букв. па́хнуть уша́ми)
колак итен (колакны) ашау (кимерү, чәйнәү) — прожужжа́ть (протруби́ть) все у́ши (кому-л.), пили́ть
колак ишетмәгән (колак ишетмәгән, күз күрмәгән) — неслы́ханный, невероя́тный; ви́дом не вида́ть, слы́хом не слыха́ть
колак йомып утыру (яту) — хло́пать уша́ми
колак кагу — остава́ться с но́сом
колак катылану (кату) — быть глухова́тым (туги́м на́ ухо); огло́хнуть
колак салып (биреп) тыңлау — разве́сить у́ши; во все у́ши слу́шать
колак сасыту (тынчыту) — дуть (наду́ть) и́ли петь (напе́ть) в у́ши (кому-л.)
колак селкетеп утыру — хло́пать уша́ми
колак тону — огло́хнуть
колак тондыргыч (тондырырлык) — оглуши́тельный
колак төбенә тондыру (кундыру, бирү, утырту, ямау) — дать (зае́хать, съе́здить) в у́хо; оглуши́ть прост.
колак чите белән (ишетү) — кра́ем (кра́ешком) у́ха (слы́шать)
колак чыңлау (шаулау) — звене́ть (шуме́ть) в уша́х (в у́хе)
колак яргыч — оглуши́тельный
колакка алу (элү) — во все у́ши слу́шать
колакка каты (авыр) — туго́й на́ ухо; глухова́тый
колакка керерлек сүз — о делово́м, поле́зном сове́те, предложе́нии
колакка салып (киртеп) кую — заруби́ть (себе́) на носу́; намота́ть себе́ на ус
колакка сөйләү — нашёптывать (говори́ть) на́ ухо
колакка сугылу (чагылу, чалыну) — слы́шать кра́ем (кра́ешком) у́ха (одни́м у́хом); дойти́ до слу́ха
колакка тегеләйрәк — тугова́тый (тугова́т) на́ ухо
колакка үткен (җитез) — чу́ткий на слух (на́ ухо)
колакка ятмаганны сөйләү — говори́ть (поро́ть) чушь
колакка ятмау — не понра́виться, быть не по душе́
колакка ятышсыз — ре́жет у́хо, неприя́тный для слу́ха
колакларны сак тоту — держа́ть у́шки на маку́шке, держа́ть у́хо востро́, быть настороже́, начеку́
колакларны томалау — заткну́ть у́ши, не жела́ть слу́шать
колакларны торгызу (тырпайту, кабарту, шәмрәйтү) — навостри́ть (насторожи́ть) у́ши (у́хо, слух); насторожи́ться
колакларын шомарту (шомрайту, торгызу) — пря́дать уша́ми ( о некоторых животных)
колакларына (колак очларына) кадәр кызару — красне́ть до уше́й
(үз) колакларына ышанмау — не ве́рить свои́м уша́м
колакны тондыру (тондырып бетерү) — прожужжа́ть (прогуде́ть, прокрича́ть, протруби́ть) все у́ши
колакны яра (ерта) — ре́жет (дерёт) у́хо
колактан калу (язу) — огло́хнуть; станови́ться/стать глухи́м
колактан колакка — на́ ухо (сказать, говорить, шептать и т. п.)
колактан колакка сөйләшү (сөйләшеп алу) — шушу́каться, шепта́ться
колактан колакка йөртү — нау́шничать, передава́ть слу́хи
колактан сөйрәү (өстерәү), колактан сөйрәп (өстерәп) чыгару — тащи́ть за́ уши (кого-л.), притя́гивать/притяну́ть за́ уши (кого-л.)
- колагына төшерүколактан узу — шутл. перерасти́ (свои́) у́ши
- колагына салу
- колагына тишү
- колак салу
- колак төбендә
- колак төбендә генә
- колакка барып ирешү
- колакка барып җитү
- колакка керү
- колакка кереп калу
- колакка сак
- колаклар тору
- колаклар үрә тору
- колаклары селкенә
- колаклары гына селкенә
- колактан китмәү -
11 күңел
I сущ.1) душа́, се́рдце || душе́вный, серде́чныйкүңелне тынычландыру — успоко́ить ду́шу (сер́дце)
күңел кичерешләре — душе́вные (серде́чные) пережива́ния
күңел җылысы — душе́вная теплота́
күңел кыйналу — душе́вно страда́ть
күңел пошыну — душа́ не на ме́сте
күңел рәхәтләнү — блаже́нствовать душо́й
күңел теләү — захоте́ть
кеше күңеле - кара төн — (посл.) чужа́я душа́ - потёмки
2)а) вну́тренний, духо́вный миркүңел байлыгы — бога́тство духо́вного ми́ра
күңеле шундый — духо́вный мир его́ тако́в
б) хара́ктер, сво́йство хара́ктеракүңеле каты - теле татлы — (погов.) хара́ктер его твёрд, (но) речь сла́дка
3) расположе́ние духа́; настрое́ние, дух; самочу́вствиекүңелем бозылды — у меня́ испо́ртилось настрое́ние (от чего-л.)
4)а) симпа́тия, любо́вь; расположе́ние, устремле́ние к кому, чему-л.минем сиңа күңелем бар — у меня́ есть симпа́тия к тебе́
ана күңеле балада, бала күңеле далада — (посл.) любо́вь ма́тери - к дитя́ти, а у того́ - к степи́
б) диал. жела́ниекүңелем шул — моё жела́ние таково́
5) ду́мы, мысль, мы́сли; созна́ниекүңеле бу эштән ерак — ду́мы его́ далеки́ от э́того де́ла
6) па́мятькүңелдә йөртү (саклау) — храни́ть в па́мяти
7) интуи́ция, душа́күңеле белән сизенү — чу́вствовать, чу́ять душо́й; интуити́вно дога́дываться
күңелем алдамый — интуи́ция (меня́) не обма́нывает (меня́ не подво́дит)
8) в знач. нареч. күңелдә в уме́бишне язабыз, бер күңел(дә) — пять запи́шем, оди́н в уме́
•- күңел аздыру
- күңел аздыручы
- күңел азу
- күңел белән
- күңелем белән
- күңелең белән
- күңеле белән
- күңел белән уйлап
- күңел белән уйлау
- күңел беркетү
- күңел биздергеч
- күңел кайтаргыч
- күңел биздерү
- күңел кайтару
- күңел боегу
- күңел борчылу
- күңел тынычсызлану
- күңел бушату
- күңел газабы
- күңел газаплары
- күңел йомшару
- күңел йомшау
- күңел кайту
- күңеле кайту
- күңел киңлеге
- күңел күтәрелү
- күңел күтәрү
- күңел күтәрмәү
- күңел күтәрә алмау
- күңел нечкәртү
- күңел нечкәрү
- күңел өчен
- күңелен күрү
- күңелен табу••күңел белән дә, тәне белән дә — душо́й и те́лом
күңел(е) буш — (мне, тебе́, ему́) ску́чно, в (мое́й, твое́й, его́) душе́ пустота́
күңел даруы — бальза́м для души́; лека́рство от душе́вных мук
күңел җиңеләю — полегча́ть на душе́
күңел(не), күңелен җиңеләйтү — облегчи́ть (отвести́) ду́шу; изли́ть ду́шу
күңел иләсләнү — искуша́ться душо́й
күңел йогышу (йогу) — см. күңел яту
күңел курку — опаса́ться всей душо́й, си́льно боя́ться, тру́сить
күңел капчыгын чишү — изли́ть ду́шу (букв. развяза́ть мешо́к души́)
күңел (күңеле) киңәю — расще́дриться душо́й
күңел (күңеле) китек (сынык) — оби́женный (жизнью, обстоятельствами); впа́вший в уны́ние; нужда́ющийся в подде́ржке
күңел котырыгы (азынуы) — распу́щенность, жа́дность (до наслаждений, славы и т. п.)
күңел кошы — поэт. возлю́бленная (букв. пти́чка души́)
күңел кылы (кыллары) — поэт. стру́ны души́
күңел кылына тию — затро́нуть чу́вствительные стру́ны (души́)
күңел кымырҗу — беспоко́иться, име́ть жела́ние
күңел кытыклану — зуде́ть || зуд в душе́; лёгкое возбужде́ние в душе́
күңел кәгъбәсе (күңелгә кәгъбә) итү (кылу) — де́лать, сде́лать возлю́бленной (возлю́бленным); сде́лать да́мой се́рдца
күңел күге — поэт. духо́вный мир (букв. небеса́ души́)
күңел сүрелү — разочарова́ться; охладе́ть душо́й
күңел сыну — па́дать/пасть ду́хом; надломи́ться (вследствие неудач, разочарований и т. п.)
күңел (күңеле) тар — чёрствый, злой (душо́й); зави́стливый; скупо́й
күңел тарлыгы — чёрствость, злость в душе́; зави́стливость; ску́пость
күңел тарлыгыннан — от за́висти
күңел тартуы — влече́ние се́рдца
күңел тартылу — вле́чься, тяну́ться (о душе, сердце)
күңел (күңеле) төзек — с до́брыми чу́вствовами; добронра́вный, благонра́вный
күңел төзеклеге — до́брый настро́й души́, добронра́вие, благонра́вие
күңел (күңелеңне) төшерү — поддава́ться, подда́ться уны́нию
күңел тулу — расчу́вствоваться, доходи́ть до слёз; пла́кать от полноты́ чувств
күңел түгелү — см. күңел ташу
күңел үсү (үсеп китү) — окрыля́ться/окрыли́ться душо́й (после хорошего обращения, одобрения, успеха и т. п.)
күңел (күңеле) хуш — в до́бром расположе́нии ду́ха
күңел хушлану — удовлетворя́ться, умиротворя́ться ( малым)
күңел хушлыгы — удовлетворе́ние, умиротворе́ние, дово́льство ( малым)
күңел эрү — отта́ять душо́й
күңелгә авыр булу (килү, тоелу) — быть в тя́гость душе́; душа́ не лежи́т; дави́ть на ду́шу
күңелгә авырлык — тя́жесть на душе́
күңелеңә авыр алма, ләкин... — не воспринима́й тяжело́, но... (при нелицеприятном высказывании кому-л.)
күңелгә (кереп) утыру — ( навсегда) запомина́ться; запечатле́ться в душе́
күңелгә китерү — вспомина́ть, вспо́мнить (усилием воли, специально)
күңелгә таш булу (булып төшү) — лечь ка́мнем на́ душу (на́ сердце)
күңелгә төен (төер) — оса́док на душе́
күңелгә ут салу (ягу) — см. ут салу
күңелгә якын алу — принима́ть/приня́ть бли́зко к се́рдцу
күңелгә яту — нра́виться, понра́виться
күңелгә ятышлы (ятымлы) — уго́дный душе́
күңелдән алып ташлау — забы́ть насовсе́м, предава́ть забве́нию
күңелдән китмәү — остава́ться в па́мяти; ника́к не забыва́ться
күңелем синдә генә — то́лько к тебе́ лежи́т моё се́рдце
яшь чагында кемне сөйсәң, күңелең шуңарда була — ( песня) кого́ лю́бишь в мо́лодости, к тому́ и лежи́т се́рдце
күңелләр күтәренке — дух ( наш) бодр; настрое́ние припо́днятое
күңелең булсын! — будь по-тво́ему!
күңелне йомшарту — смягча́ть/смягчи́ть ду́шу (кого-л.), ублажа́ть (кого-л.)
- күңел җитүкүңелемне (өметемне) өзмим әле — я ещё наде́юсь на твою́ любо́вь
- күңел капчыгы
- күңел чиләге
- күңел чүлмәге
- күңел каралу
- күңел киң
- күңеле киң
- күңел китеклеге
- күңел кубу
- күңел кузгалу
- күңел кәгъбәсе
- күңел көзгесе
- күңел күзе
- күңел өшеткеч
- күңел салу
- күңел тарту
- күңел төбе
- күңел төшү
- күңел туңу
- күңел түре
- күңел түреннән
- күңел утыру
- күңел яту
- күңелгә яту
- күңелгә беркетү
- күңелгә керү
- күңелгә килү
- күңелгә салу
- күңелгә тию
- күңелдә төен булу
- күңелдә төер булу
- күңелдә төер булып калу
- күңелдә төер булып тору
- күңел ташу
- күңелгә утыру
- күңелдән чыгару
- күңелен алу
- күңелен аудару
- күңелен аулау
- күңелен сындыру
- күңелен китү
- күңел ачу
- күңелен ачу
- күңеле булу
- күңел булу
- күңелне биләү
- күңелен биләү
- күңелне бәйләү
- күңелне киң тоту
- күңелеңне киң тот!
- күңелне тырнау II сущ.; диал.грудь; торс, бюсткүңелдән ары күренми ул — то, что ни́же бю́ста, не должно́ быть ви́димым (т. е. неприлично рассматривать)
-
12 сука
сущ.; с.-х.1) соха́агач сука — деревя́нная соха́
2) вспа́шка, па́хота || па́хотныйсукага чыгу — вы́йти на вспа́шку
язгы сука — весе́нняя вспа́шка (па́хота)
каты сука — пар, парова́я па́хота
сукада йөрү — ходи́ть на вспа́шку
сабан сукасы — весе́нняя па́хота
•- сука баш- сука башы
- сука боты
- сука калагы
- сука кысасы
- сука пычагы
- сука сукалау
- сука тимере
- сука тоткасы
- сука тоту
- сука уклавы
- сука чәчәге
- сукага төшү -
13 суык
1. сущ.1)а) хо́лод, моро́з; стыньсуыклар килә — наступа́ют холода́
суыкка чыгару — вы́нести на моро́з
кышкы суыкта — в зи́мние холода́; в зи́мний моро́з
утыз градус суык — три́дцать гра́дусов моро́за
суыктан калтырану — дрожа́ть от хо́лода
суыкта тоту — держа́ть в хо́лоде (на моро́зе)
чатнама (каты) суык — жёсткий моро́з, сту́жа
б) холодо́киртәнге суык — у́тренний холодо́к
2) мн. холода́, моро́зысуыклар башланды — наступи́ли холода́
кышкы суыклар — зи́мние холода́
2. прил.декабрь суыклары — дека́брьские моро́зы
1) моро́зный; холо́дныйсуык көн — холо́дный (моро́зный) день
суык бүлмә — холо́дная ко́мната
суык һава — моро́зный (холо́дный) во́здух
суык җил — холо́дный ве́тер
суык чәй — холо́дный чай
суык су — холо́дная (студёная) вода́
суык куллар — холо́дные ру́ки
2) перен. прохла́дный; холо́дныйсуык мөгамәлә — прохла́дное отноше́ние
3) в знач. нареч.а) хо́лодно, моро́знобүген бик суык — сего́дня о́чень хо́лодно (моро́зно)
б) перен.; разг. хо́лодноул суык кына җавап бирә — он отвеча́ет дово́льно хо́лодно
•- суык алу
- суык бабай
- Кыш бабай
- суык сугы
- суык тешләү
- суык тидерү
- суык тию
- суык тиючән
- суык чир
- суыкка бирешмәүчән
- суыкка бирешмәүчәнлек
- суыкка чыдамлы
- суыкка чыдамлылык••суык абзый — моро́з-ба́тюшка
суык оста — пренебр. шаба́шник
- суык аяк- суык туңдырып йөрү -
14 ябу
I перех.1)а) закрыва́ть/закры́ть, затворя́ть/затвори́ть, притворя́ть/притвори́ть, прикрыва́ть/прикры́ть || закрыва́ние (окна, ворот и т. п.)ишекне кемдер бик каты итеп япты — кто́-то о́чень пло́тно закры́л дверь
б) запа́хивать/запахну́ть, захло́пывать/захло́пнутьпианино капкачын шап итеп ябу — захло́пнуть кры́шку пиани́но
2) крыть, покрыва́ть/покры́ть || покры́тиешифер белән ябу — крыть ши́фером
өй түбәсен калай белән ябу — покры́ть кры́шу до́ма желе́зом
3) покрыва́ть/покры́ть, накрыва́ть/накры́ть, наки́дывать/наки́нуть, набра́сывать/набро́сить || покры́тие, накры́тие, наки́дывание, набро́скаҗилкәгә шәл ябу — набро́сить на пле́чи шаль
бала өстенә юрган ябу — накры́ть ребёнка одея́лом
иген өстенә брезент ябу — набро́сить брезе́нт на хлеб
караватка җәймә ябу — наки́нуть на крова́ть покрыва́ло
4)а) закрыва́ть/закры́ть, скла́дывать/сложи́ть (что-л.)китапны ябу — закры́ть кни́гу
зонтны ябып кую — сложи́ть зонт
б) закрыва́ть/закры́ть, сомкну́ть (рот, створчатые предметы)ул тиз генә авызын япты — он мгнове́нно закры́л рот
тәрәзә капкачларын ябу — закры́ть ство́рки ста́вней
5) запира́ть/запере́ть, загоня́ть/загна́ть || заго́нсарыкларны сарайга ябу — загна́ть ове́ц в сара́й
куяннарны читлеккә ябу — запере́ть кро́ликов в кле́тку
6) помеща́ть/помести́ть, заключа́ть/заключи́ть || заключе́ниетөрмәгә ябу — заключа́ть в тюрьму́
кошны читлеккә ябу — помести́ть пти́цу в кле́тку
7)а) закрыва́ть/закры́ть, перекрыва́ть/перекры́ть (газ, воду)б) закрыва́ть/закры́ть, перекрыва́ть/перекры́ть, прекраща́ть/прекрати́ть до́ступ (чего-л.) || закры́тие, перекры́тие, прекраще́ниечикне ябу — закры́ть грани́цу
кичүгә юлны ябу — закры́ть доро́гу к перепра́ве; перекры́ть до́ступ к перепра́ве
8)а) закрыва́ть/закры́ть, прикрыва́ть/прикры́ть, ликвиди́ровать, прерва́ть (деятельность чего-л.) || закры́тие, прикры́тие, ликвида́ция (фабрики, мастерской, буровой и т. п.)б) закрыва́ть/закры́ть; зако́нчить, заверша́ть/заверши́ть || закры́тие (собрания, заседания, конференции и т. п.)в) закрыва́ть/закры́ть, подыто́живать/подыто́жить || закры́тие, подыто́живаниеакча ведомостен ябу — закры́ть де́нежную ве́домость
нарядны ябу — закры́ть наря́д
9) закрыва́ть/закры́ть, накла́дывать/наложи́ть, накрыва́ть/накры́ть || закры́тие, накры́тиешешкә әрекмән яфрагын ябу — наложи́ть лопу́х на о́пухоль
10) повя́зывать/повяза́ть; надева́ть/наде́тьалъяпкыч ябу — повяза́ть пере́дник
11) уст. закрыва́ть/закры́ть; скрыва́ть/скрыть ( что)йөзне ябып йөрү — ходи́ть, закры́в лицо́ ( паранджой)
12) перен.; разг. припря́тывать /припря́тать, скрыва́ть/скрыть, присва́ивать/присво́ить; укра́сть || присва́ивание, кра́жа13) крыть, покры́ть, бить ( в картёжной игре)козырь тузын ябып булмый — нельзя́ крыть козырно́го туза́
14) перен.; разг. припи́сывать/приписа́ть, возводи́ть/возвести́ ( напраслину)••- ябып кую II сущ.; см. япма 1), 2) -
15 приступ
м1) өянәк, авыру тоту2) (чего-л.) бик каты (нык, көчле)...ган хәл (чак)3) воен. һөҗүм•
См. также в других словарях:
боргычлау — 1. Боргыч белән борып, ныгытып кую 2. Нәрсәне дә булса (бау, чылбыр һ. б. ш. белән) ычкынмаслык итеп бәйләп, урап яки чорнап кую 3. күч. Кулда нык (каты) тоту, башбаштаклыкка юл куймау. Ныгыту. Авырттыру … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
каһәрләү — 1. Каргау, янау, сүгү, тиргәү 2. Бик каты тоту; шәфкатьсез җәзалау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кысу — 1. Нин. б. бер авырлык, көч белән басу, йогынты ясау. Тыгызлау 2. Куллар белән уратып алып тоту. Уч белән каты итеп тоту. 3. күч. Нәр. б. бик нык чикләү, авыр хәлгә кую 4. Кысан, тар булу (кием тур.) 5. Бик нык тарттырып бәйләү, буу 6. (Ишекне һ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
терәү — I. 1. Сөяү, сөялдерү; нәр. б. бераз авыштырып, орындырып кую. Ялгау, бик якын итеп, орындырып салу (биналар, каралтылар тур.) 2. Берәр нәрсәне нәрсәгә дә булса (җиргә, стенага һ. б.) китереп кысып тоту яки шул нәрсәгә таяну тур. 3. Авып китү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
изү — I. 1. Каты яки порошок сыман нәрсәне су кушып болгату, йомшак, сыек яки боламык хәленә китерү 2. Әйберне зур авырлык астында басу, яньчү, сыту, таптау 3. күч. Бик каты кыйнау 4. күч. Авыр булып борчып, газаплап тору 5. Төрле авырлыклар белән басу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
коры — с. 1. Юешләнмәгән, чыланмаган, суланмаган. Дымлы түгел, составында су парлары аз булган (һава тур.). Юеш, пычрак түгел (җир, туфрак) 2. Явымсыз, яңгырсыз; аяз, кояшлы (һава торышы тур.). Кышын була торган ачы, зыкы салкын тур. к. суык 3. Үсүдән,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кыздыру — 1. Каты әйберне югары температурага җиткәнче утта тоту 2. Кояш тур. : һаваны бик нык җылыту 3. Нәр. б. майлы табада яки башка шундый савытта кызуда тотып, ашамлык итеп әзерләү, пешерү 4. күч. Ачулану, бик каты тиргәү 5. күч. Ярсыту. Җилкендерү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тешләү — 1. Авызга кабып, теш белән кисеп аеру, сындыру яки өзү. Вак кабымнар белән ашау 2. Кабып авызда тоту; тешләр белән кысып тоту 3. Тешләр белән эләктереп кысып, тешләрне батырып яралау, авырттыру (хайваннар, җәнлекләр тур.) күч. Чәнчү, эләктерү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сөзү — I. Маңгае белән бәрү төртү, мөгезе белән төртү чәнчү (хайван тур.). II. СӨЗҮ – 1. Чүптән, чит катнашмалардан чистарту арындыру өчен, сөзгеч, иләк, марля кебек вак тишекле әйбер аркылы агызып үткәрү (сыеклыкларны). Шул рәвешле аерып алу… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
туп — I. Резина һ. б. ш. сыгылма материаллардан ясалып, каты әйбергә бәргәндә сикерә торган, гадәттә эче куыш шар (элек мал ябагасыннан әвәләп ясалган һәм эче куыш булмаган). II. ТУП – 1. Озын көпшәле артиллерия коралы, пушка 2. сөйл. Артиллерия (2) 3 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чеметү — 1. Тәннең тиресен бармаклар белән эләктереп алып бик каты кысу, кысып авырттыру 2. Нин. б. әйберне тырнаклар яки бармак очлары белән генә эләктереп тоту 3. Сибелүчән, таралучан яки кечкенә нәрсәне бармак очлары белән алу. 4. Чеметтерү (2) 5. күч … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге